Samen naar passende zorg en ondersteuning voor volwassenen met overgewicht en obesitas

Ruim 50% van de volwassen in Nederland heeft matig of ernstig overgewicht (obesitas). De prognose is dat dit aantal de komende jaren verder zal stijgen als we niets veranderen in de aanpak en meer investeren in het voorkomen ervan. Overgewicht heeft invloed op iemands gezondheid en welbevinden. Zo zijn er meer dan 200 aandoeningen die een relatie hebben met obesitas. De Nederlandse Gezondheidsraad en de Wereldgezondheidsorganisatie hebben obesitas als ziekte erkend. Overgewicht en obesitas hebben ook veel invloed op zorgkosten, het gebruik van sociale voorzieningen en arbeidsgerelateerde kosten. Dat vraagt om een benadering die alle factoren in kaart brengt die overgewicht veroorzaken en in stand houden én die deze factoren in samenhang behandelt: de netwerkaanpak.

Een aanpak op leefstijl alleen is vaak niet voldoende. Vooral mensen met meerdere problemen – bijvoorbeeld door ziekte, armoede of in het gezin – en mensen met zwaardere vormen van overgewicht zijn extra kwetsbaar. Zij zijn gebaat bij een brede aanpak op maat in een netwerk van zorg- en hulpverleners uit medisch en sociaal domein en mensen uit hun naaste omgeving. Het basismodel beschrijft zo’n brede netwerkaanpak. Beleidsmakers, bestuurders, managers en professionals kunnen met behulp van dit organisatiemodel een eigen lokale variant inrichten.

Ons doel: zoveel mogelijk gemeenten – groot én klein – helpen sluitende zorg en ondersteuning te realiseren voor volwassenen met overgewicht en obesitas. Dat begint met het achterhalen van de factoren die het overgewicht veroorzaken en in stand houden. Sommige factoren hebben te maken met de maatschappij waarin we leven en zijn niet zo makkelijk te beïnvloeden. Vaak ook gaat het om factoren in iemands persoonlijke leven waar we wél grip op hebben.

Het basismodel is gebaseerd op de volgende uitgangspunten:

• De persoon met overgewicht staat centraal. Zijn wensen, mogelijkheden en behoeften zijn leidend. Hij houdt zoveel mogelijk zelf de touwtjes in handen.
• Zorg en ondersteuning vinden plaats volgens de principes van stepped en matched care: de inzet is zo licht als mogelijk en zo intensief als nodig, afgestemd op de hulpvraag.
• De werkzaamheden van de professionals in het netwerk passen binnen hun huidige expertisegebied en hun reguliere bevoegdheden, een centrale zorgcoördinator (de CZC) bewaakt de samenhang.
• Zorg en ondersteuning worden zoveel mogelijk gefinancierd vanuit bestaande kaders en wetten. Voor sommige onderdelen is het wenselijk de financieringsbronnen uit te breiden, bijvoorbeeld voor de rol van de CZC.

Naar het ‘Basismodel Netwerkaanpak voor volwassenen met overgewicht en obesitas’

Een netwerk is een niet-hiërarchisch samenwerkingsverband waarin verschillende organisaties en experts zich inzetten voor een doel of ambitie. Dat vraagt om een specifieke vorm van samenwerking: gedeeld netwerkleiderschap. Dit is een belangrijke rol in deze netwerkaanpak waarin elke partij medeverantwoordelijk is voor de gedeelde ambitie. Deze rol ligt dan ook niet bij één persoon, maar bij elk van de deelnemende partijen.

Iedere deelnemer in het netwerk vervult een leiderschapsrol doordat hij participeert, richting geeft, invloed uitoefent en verbindt. Bij gedeeld leiderschap voelen alle partijen zich ook samen verantwoordelijk. Zij geven richting en creëren ruimte voor initiatieven en inbreng van anderen.

Netwerken zijn vaak complex en dynamisch, zeker bij domeinoverstijgende vraagstukken. De partners hebben uiteenlopende en soms tegenstrijdige belangen en ambities. De wens om samen te werken is er wel, maar iedereen wil ook zijn eigen identiteit bewaren. Bovendien: het handelen van de ene partner heeft invloed op de andere, bijvoorbeeld omdat ze dezelfde bronnen gebruiken of omdat de keuzes van de één gevolgen hebben voor de ander. Dat vraagt om flexibiliteit en respect voor elkaars positionering en keuzes. In de handreiking besteden we meer aandacht aan netwerkleiderschap en wat daarbij komt kijken. Daar gaan we ook in op andere essentiële factoren bij het werken volgens het basismodel, zoals gemeentelijke betrokkenheid, draagvlak en continu leren.

Naar de ‘Handreiking’